Βασική Λίπανση,
Ορθολογιστική λίπανση & Οργανική Ουσία
Μέρος ΙΙ: Οργανική
Ουσία
Γενικά
Σημαντικός παράγοντας του εδάφους – ίσως ο σημαντικότερος -
είναι το αποτέλεσμα της διάσπασης των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που
επιστρέφουν στο έδαφος. Ο κύριος όγκος του χούμου ή της οργανικής ουσίας
συνίσταται από Χουμικά και Φουλβικά οξέα. Αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο
παράγοντα της υγείας του εδάφους έχοντας μια πλειάδα θετικών επιδράσεων προς το
έδαφος μεταξύ των οποίων οι σημαντικότερες είναι η επίδραση στη δομή του
εδάφους και η επίδραση στους ωφέλιμους μικροοργανισμούς. Σημαντική προσθήκη
οργανικής ουσίας αλλά και έντονα ευεργετικές επιδράσεις στους ωφέλιμους
μικροοργανισμούς επιτυγχάνεται με χλωρή λίπανση (σόργο, βίκο, λούπινο), compost
προερχόμενα από γαιοσκώληκες, compost φλοιών, και γενικά compost.
Η ελάχιστη τιμή της οργανικής ουσίας για ένα έδαφος θα
πρέπει να είναι 3% μετά από μια ανάλυση.
Οι
ευνοϊκές επιδράσεις της σύμφωνα με τον Πολυζόπουλο (1976) είναι οι εξής:
- Μειώνει
την πλαστικότητα και συνεκτικότητα των αργιλωδών εδαφών ενώ, αντίθετα αυξάνει
την συνεκτικότητα στα αμμώδη.
- Προάγει
την δημιουργία σταθερών συσσωρευμάτων των εδαφικών κόκκων βελτιώνοντας έτσι το
πορώδες και τις εξαρτημένες από αυτό ιδιότητες (περατότητα από ρίζες και νερό
και αερισμός).
- Αυξάνει την ικανότητα συγκράτησης υγρασίας,
την CEC (εναλλακτική ικανότητα κατιόντων) και την ρυθμιστική ικανότητα
(ιδιότητα ιδιαίτερα επωφελής στα ελαφρά εδάφη).
- Προστατεύει
από έκπλυση, ή άλλου είδους απώλειες ή δεσμεύσεις θρεπτικά στοιχεία (N, P, S)
ενώ αποτελεί την μοναδική πηγή ενέργειας για πολλούς από τους μικροοργανισμούς
του εδάφους.
- Προάγει
την υπό των φυτών χρησιμοποίηση ορισμένων μικροστοιχείων.
Σύμφωνα με
τον Παπακωνσταντίνου (1993), τα Χουμικά και Φουλβικά οξέα χειλικοποιούν τα
λιπαντικά στοιχεία βοηθώντας στην πρόσληψή τους από τις ρίζες ενώ μειώνουν
σημαντικά την τοξικότητα των στοιχείων που είναι σε περίσσεια στο εδαφικό
διάλυμα (Al3+ και Mn2+ στα όξινα, Ca2+ στα αλκαλικά) ενώ απελευθερώνουν στο
Φώσφορο. Μια σημαντική ιδιότητα της οργανικής ουσίας είναι η ικανότητά της να
δεσμεύει αέρια αμμωνία και να την ενσωματώνει καθιστώντας την μέρος του
οργανικού αζώτου του εδάφους.
Προσθήκη
οργανική ουσίας μπορεί να γίνει με:
- Επιστροφή
και ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας
- Κοπριά η
οποία πρέπει να είναι καλά χωνεμένη (τουλάχιστον δυο ετών)
- Χλωρή
λίπανση
- Τύρφη
- Πριονίδια,
άχυρο και τεμαχισμένοι σπάδικες αραβόσιτου
- Στέμφυλα
και φύλλα ελιάς
- Κληματίδες
αμπελιών και φλοιούς δασικών δένδρων
- Λέπυρα
ρυζιού και υπολείμματα εκκοκκιστηρίων βάμβακος
- Διάφορα
composts
Ο ρόλος της όσον αφορά τη γονιμότητα του εδάφους, είναι μεν
σημαντικός αλλά και περιορισμένος. Φέρει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία
αλλά σε μικρή ποσότητα και οργανική μορφή. Θα πρέπει, δηλαδή, να προηγηθεί
ανοργανοποίηση της οργανικής ουσίας για να ελευθερωθούν τα θρεπτικά και να
αποδοθούν στα φυτά. Από μόνη της η οργανική ουσία δεν μπορεί να καλύψει τις
ανάγκες των φυτών, για αυτό θα πρέπει να γίνεται προσεκτική χρήση χημικών
λιπασμάτων ύστερα από εδαφοανάλυση και φυλλοδιαγνωστική. Η οργανική ουσία του
εδάφους είναι μια απέραντη αποθήκη ενώσεων χηλικού τύπου, προϊόντα των
μικροοργανισμών, των ριζών των φυτών και των φυτικών υπολειμμάτων, εξαιρετικής
σπουδαιότητας στη θρέψη των φυτών. Όμως στα οργανικά εδάφη συχνά δημιουργούνται
προβλήματα στην απελευθέρωση των ιχνοστοιχείων λόγω της μεγάλης σταθερότητας
των οργανομεταλλικών συμπλοκών. Συνδυασμοί μετάλλων με χηλικά οξέα οδηγούν σε
σταθερά σύμπλοκα, ενώ συνδυασμοί με απλούστερα μόρια (οξέα, σάκχαρα) οδηγούν σε
διαλυτά σύμπλοκα. Οργανικά είναι τα εδάφη με περιεκτικότητα σε οργανική ουσία πάνω
από 15%.
compost
Το κομποστ και η χλωρή λίπανση με σόργο συνιστούν τους
καλύτερους τρόπους προσθήκης οργανικής ουσίας στο έδαφος. Και καθώς η σπορά το
πότισμα και η ανάπτυξη του σόργου προϋποθέτουν χρήματα και χρόνο, ενδείκνυται
ίσως η επιλογή του κομποστ σαν η καλύτερη επιλογή και λύση. Το compost σαν προϊόν παράγεται από φυτικά
και ζωικά υπολείμματα που προστίθενται σε σωρούς και σε τακτικά χρονικά
διαστήματα προστίθεται υγρασία και ανακατεύεται ώστε να εμπλουτιστεί με
οξυγόνο. Ο χρόνος για την ωρίμανση ξεκινάει από έξι μήνες ανάλογα με τις συνθήκες
και μπορεί να διαρκέσει έως και δυο έτη. Στην τελευταία περίπτωση το προϊόν θα αγγίζει
το άριστο.
Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει πως κομποστοποιημένα
οργανικά υπολείμματα καταστέλλουν διάφορα φυτοπαθογόνα όπως Phytophthora cinnamoni, Rhizoctonia solani,
Fusarium oxysporum, Pythium spp., Sclerotium rolfsii (Hadar and Gorodecki
1991, Dissanayake and Hoy 1999) ενώ παράλληλα συμβάλουν στην αύξηση της
οργανικής ουσίας με όλα τα θετικά όπου αυτό συνεπάγεται. Κομποστοποιημένα
οργανικά υπολείμματα από στέμφυλα και κοπριά βοοειδών καταστέλλουν ασθένειες
προκαλούμενες από την Rhizoctonia solani και τον Sclerotium
rolfsii (Hadar and Gorodecki 1990, Hadar and Gorodecki 1991).
Η συνεχής προσθήκη πριονιδιού κωνοφόρων φαίνεται να έχει
θετικά αποτελέσματα στους βίο- και αβιοτικούς παράγοντες των εδαφών όπως η
υδατοϊκανότητα και ωφέλιμοι μικροβιακοί πληθυσμοί. Από τους μικροοργανισμούς
ευνοήθηκαν ιδιαίτερα οι μύκητες (Trichoderma
spp) και οι μικροβιοφάγοι νηματώδεις (Brzeski and Szczech 1999). Η
ενδεχόμενη απώλεια αζώτου λόγω ακινητοποίησης αντισταθμίζεται από την μείωση
των απωλειών προς τα βαθύτερα στρωματά ενώ σύμφωνα με τους Martensson and
Witter (1990) η προσθήκη πριονιδιού κωνοφόρων αυξάνει την πυκνότητα των
αζωτοδεσμευτικών μικροοργανισμών στο έδαφος.
Παραγωγή κομποστ στην Εφύρα Ηλείας
Στην χώρα μας υπάρχουν αρκετές μονάδες παραγωγής compost. Το compost σαν προϊόν παρουσιάζει διαφορές
όσον αφορά τα βιολογικά και φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του, από εταιρεία σε
εταιρεία. Ακόμα και αν μια εταιρεία χρησιμοποιήσει τα ίδια υλικά από τον ίδιο
τόπο παραγωγής πιθανόν το προϊόν να μην εντελώς ίδιο με το προηγούμενο γιατί
εξαρτάται από τις επεμβάσεις που δεχτήκαν οι καλλιέργειες και τα εκτρεφόμενα
ζώα. Το γεγονός ότι το προϊόν δεν παρουσιάζει την σταθερότητα που παρουσιάζουν
τα λιπάσματα για παράδειγμα, δεν έχει καμιά αρνητική επίδραση στην αξία του.
Και αυτό συμβαίνει γιατί η αξία και σημασία του compost συνιστάται στον εμπλουτισμό σε
οργανική ουσία που είναι και η σημαντικότερη παράμετρος στο έδαφος.
Σαν Ηλείος θα πρέπει να αναφέρω ότι μια τέτοια μονάδα
υπάρχει στον Νομό μας και συγκεκριμένα στην Εφύρα Αμαλιάδας. Ένας νέος άνθρωπος
(Γεωργούλιας Δημήτριος) κατάλαβε εγκαίρως ότι η καλύτερη ανάπτυξη των
καλλιεργουμένων φυτών με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος επιτυγχάνεται
με το compost και στράφηκε στην δημιουργία μιας τέτοιας μονάδας.
Ελληνικό compost και εισαγόμενο
Εκτός από το compost που παράγεται από ελληνικές
εταιρείες υπάρχουν προϊόντα συγγενή προς το compost τα οποία εισάγονται από το
εξωτερικό, είναι πανάκριβα και φυσικά λόγω της τιμής η ποσότητα που χρησιμοποιείται
είναι σαφώς μικρότερη από το ελληνικό compost με αποτέλεσμα την μειωμένη
αποτελεσματικότητα. Για να έχει αποτέλεσμα η προσθήκη οργανικής ουσίας θα
πρέπει να προσθέσουμε ένα κυβικό – τουλάχιστον – ανά στρέμμα. Κάτι τέτοιο είναι
αδιανόητο με εισαγόμενα σκευάσματα.
Και επιτέλους, γιατί δεν στηρίζουμε την ελληνική παραγωγή;
Τα ελληνικά προϊόντα; Που και δεν υστερούν και καλύτερα είναι πιθανόν από τα
εισαγόμενα.
Χλωρή
λίπανση
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η χλωρή λίπανση και το compost συνιστούν τις καλύτερες επιλογές
για τον εμπλουτισμό των εδαφών σε οργανική ουσία. Στο έδαφος υπάρχει αφθονία
μικροοργανισμών σημαντική μερίδα των οποίων είναι ωφέλιμοι με την έννοια ότι
ανταγωνίζονται παθογόνους μικροοργανισμούς και νηματώδεις. Στην πλειοψηφία τους
είναι σαπρόφυτα τα οποία χρειάζονται οργανική ουσία για να συνεχίσουν να
υπάρχουν. Η χλωρή λίπανση έχει βρεθεί να διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στην
ύπαρξη και ανάπτυξη των ανταγωνιστών, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τα compost.
Οι Davis et al (1996), μελέτησαν την επίδραση χλωρής
λίπανσης με σόργο, αρακά, ελαιοκράμβης, σίκαλης, βρώμης και αραβοσίτου αλλά και
αγρανάπαυσης στην αδρομύκωση από Verticillium
dahliae στην πατάτα. Τα καλύτερα αποτελέσματα έδωσαν σόργο και αραβόσιτος
γεγονός που ταυτίζεται απόλυτα με τα αποτελέσματα των Huisman et al (1995). Η ενσωμάτωση στο έδαφος
φυτών Sorghum sudanence έχει
αποδειχθεί ότι μειώνει την προσβολή και τις ζημίες από τον Meloidogyne hapla σε ευαίσθητα λαχανικά γεγονός που οφείλεται
αφενός στην αύξηση της μικροβιακής δραστηριότητας αφετέρου σε τοξικές ουσίες ή
παράγωγα αυτών (Widmer and Abawi 2000). Εμπλουτισμός του εδάφους με 3.4 - 4.0
τόνους ανά στρέμμα μπρόκολο ή γρασίδι και επακόλουθη κάλυψη με πλαστικό ώστε να
δημιουργηθούν αναερόβιες συνθήκες είχε σαν αποτέλεσμα με την παρέλευση 15
εβδομάδων και σε βάθος 15 εκ την σημαντική μείωση των Fusarium oxysporum f. sp. asparagi, Rhizoctonia solani, and Verticillium dahliae (Blok et al 2000).
Βασική λίπανση με ανόργανα
λιπάσματα ή εμπλουτισμός σε οργανική ουσία;
Η τακτική
ή η συνήθεια του να χρησιμοποιούνται απλά ή σύνθετα λιπάσματα για βασική λίπανση
λίγο πριν την σπορά ή φύτευση μιας καλλιέργειας πρέπει να σταματήσει. Σαν βασική
λίπανση θα πρέπει να γίνεται εμπλουτισμός με οργανική ουσία είτε με χλωρή λίπανση
είτε με κομποστ. Η πορεία που επιβάλλεται να ακολουθήσουμε είναι ανάλυση του εδάφους,
διόρθωση του ρΗ και εμπλουτισμός σε οργανική ουσία. Εφόσον η ανάλυση εδάφους
μας δείξει ότι λείπει κάποιο θρεπτικό, αυτό και μόνο θα προσθέσουμε πριν την σπορά
ή φύτευση της νέας καλλιέργειας.
Συμπερασματικά
τα βήματα έχουν ως εξής:
Πριν την σπορά
ή φύτευση
-
ανάλυση
του εδάφους,
-
διόρθωση
του ρΗ
-
εμπλουτισμός
σε οργανική ουσία
-
προσθήκη
θρεπτικού εφόσον η ανάλυση έχει δείξει ότι βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα στο έδαφος
Μετά την σπορά
ή φύτευση
-
υδρολιπάνσεις
με έμφαση στην αναλογία μεταξύ των στοιχείων ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης των
φυτών
Φάνης Α.
Τσαπικούνης
Συγγραφέας
Πτυχιούχος
Τμήματος Γεωπονίας ΑΠΘ
Διδάκτωρ
Τμήματος Βιολογίας ΠΠ
